انسانِ خداگونه؛ تاریخ مختصر آینده

یووال نوح هَراری

مترجم: زهرا عالی

معرفی کتاب انسان خداگونه؛ تاریخ مختصر آینده

در کتاب جنجالی و پرفروش «انسان خردمند» یوال نوح هراری خواندید که وقتی انسان در گذر زمان از موجودی ابتدایی به تدریج تبدیل به موجودی هوشمند و در نهایت خردمند شد، زمان آن می‌رسد که ادعای برتری کند. با این تفسیر جهان پر می‌شود از خداگونه‌هایی که باهم دچار تناقض و تضارب آرا هستند.

در کتاب «انسان خداگونه» که ادامه کتاب «انسان خردمند» است، هراری درباره آینده انسان سخن می‌گوید. انسانی که حالا خود را هم‌ردیف خالقش می‌داند.

هراری در این اثر هم همان سبک و سیاق کتاب قبل را پی می‌گیرد. به تاریخ از منظری کلان نگاه کرده و این بار رد پای انسان خداگونه را دنبال می‌کند. او می‌گوید انسان خداگونه برای رسیدن به وضعتی که امروز دارد، سه انقلاب کلی را پشت سر گذاشته است:

دوره‌ای که انسان خود را در احاطه یک وجود برتر می‌دید. این ذات برتر برای خود نمایندگانی داشت که آنها بر بشر حکمرانی می‌کردند و درست و غلط را به او می‌نمایاندند.

در دوره دوم انسان بر آن چیزی که خودش به او سلطنت و قداست داده بود، شورش کرد و انسانگرایی زاده شد. به این ترتیب انسان فرمانروای عالم و خود شد، البته مشروعیت و قداست ذات برتر کاملا از بین نرفت. اما تبدیل به امری شخصی شد. هراری عقیده دارد در این دوره جدید سه ایدئولوژی سربرآورده‌اند: کاپیتالیسم، سوسیالیسم و فاشیسم. اما جریان غالب تا کنون همیشه کاپیتالیسم لیبرالیستی بوده است.

دوره سوم یا انقلاب سوم شامل دوره‌ای است که بشر حاکمیت خود را از دست می‌دهد و آن را به موجودی می‌سپارد که خود ساخته اما آن را نمی‌شناسد، یعنی امکان شناختنش را ندارد. این موجود همان دیتا است، که در ابرموتورهای جست‌وجوی مجازی رشد می‌کند و کم‌کم انسان را برده خودش می‌کند. او را از عرصه به‌در می‌کند و ربات‌های دست‌ساخته‌ی بشر جای خود بشر را می‌گیرند. درواقع آنچه بر انسان تسلط پیدا می‌کند یک ابرذهن است. ابرذهن یا شاید مجموعه‌ای از ذهن‌هایی که انسان خودش ساخته است. ساختاری که تبدیل به نیروی قدرتمند و حاکم خواهد شد و انسان را کنار خواهد زد.

هراری می‌گوید در آینده انسان دو راه دارد: یا با آن نیروی برتر شریک شود، یعنی در هستی خود دست ببرد، با استفاده از کشت ژن و تزریق ریزتراشه و... به جسم خود، به انسان نامیرا تبدیل شود، مرگ را بخرد و برای خودش راهی به عالم بی‌نهایت بگشاید. یا کارها را یک‌سره به خدمت‌کاران برنامه‌ریزی‌شده‌اش تحویل دهد و حکم انقضای خود را امضا کند.

این تصویر کلی کتاب «انسان خداگونه» نوح هراری است که در پشت آن افکار درخشانی هم مطرح می‌شود، از جمله این که مبنای زندگی سیاسی در آینده، امر ماورای طبیعی نخواهد بود؛ مبنای فلسفه و سیاست آینده؛ زیست‌شناسی و اقتصاد خواهد بود؛ مرزهای سیاسی معنای خود را از دست خواهند داد و...

هراری در این کتاب کوشیده است به پرسش‌های زیادی پاسخ دهد، پاسخ‌هایی که ممکن است از آنها خوشمان نیاید و قانع نشویم اما به سختی درگیرش خواهیم شد.

برای خواندن کتاب هراری شما لازم نیست متخصص علوم سیاسی یا جامعه‌شناسی و... باشید، فقط باید به آینده بشر علاقه‌مند باشید.

 بزرگ‌ترین کشف زمان ما این است که: 

 شخص با تغییر رفتار، زندگی‌اش را تغییر خواهد داد. 

چکیده مطالب

کتاب پیشامدهای احتمالی در آینده را بررسی می‌کند. و این گونه استدلال می‌شود که انسان‌ها طی قرن ۲۱ کوشش می‌کنند تا بتوانند به شادی، جاودانگی و قدرت خداگونه دست پیدا کنند. و در سرتاسر کتاب هراری با توجه به وقایع گذشته و حال سعی می‌کند شیوهٔ رسیدن انسان به این خواسته‌ها را پیش‌بینی کند.[۲]

انسان خردمند بر جهان چیره می‌شود

فصل اول به رابطه میان انسان و حیوانات و عواملی که باعث تسلط انسان بر آن‌ها شد می‌پردازد

انسان خردمند به جهان معنا می‌بخشد

در ادامه بیان می‌کند که انقلاب زبانی و واقعیت‌های قراردادی همچون کشورها، مرزها، پول و ... سبب شد تا همکاری و تعامل‌های منعطف و گسترده‌ای میان انسان‌ها صورت بگیرد. انسان‌ها از حیوانات به دلیل باور به همین واقعیت‌های قراردادی و تخیلی توانست پیشی بگیرد و رشد کند و گسترش پیدا کند. هراری همچنین بیان می‌کند که انسان گرایی در واقع نوعی مذهب است که بجای خدا انسان را مورد پرستش قرار می‌دهد.

انسان خردمند کنترل شرایط را از دست می‌دهد

پیشرفت‌های تکنولوژیکی قابلیت معنا بخشیدن انسان‌ها به زندگی را مورد تهدید قرار می‌دهند. هراری این احتمال را که ممکن است یک انسان ابرقدرت یا یک انسان خداگونه جایگزین انسان‌ها و جوامع انسانی شود بررسی می‌کند. وی کتاب را با این پرسش که خطاب به خوانندگان است به پایان می‌رساند: چه اتفاقی برای جوامع و سیاست و زندگی روزانه خواهد افتاد اگر الگوریتم های ناهوشیار اما بسیار هوشمند ما را از خودمان بهتر بشناسند؟ [۳]

همچنین هراری اعلام میکند که هم اکنون ما برای کمک گرفتن از دستیارهای هوشمند خود تمام اطلاعات خود را در دسترس شرکت هایی نظیر گوگل و فیسبوک قرار داده ایم و هم اکنون وقوع یک آنفولانزای همه گیر را قبل از سازمان بهداشت، گوگل خواهد فهمید. حال چه میشود اگر تمام اطلاعات در دست یک. سیستم مرکزی پردازش قرار بگیرد که نه تنها بسیار باهوش هست بلکه نوعی از هشیاری و " من" بودن را هم کسب کرده است.

هرارری همچنین حدس میزند که انسان قرن 21 در حال گذار از انسان گرایی و شروع دوره دیتاایسم هست. (اطلاعات محوری) که در این برهه این اطلاعات هست که مهمترین عامل هست و محور همه چیز هست. درواقع مبحث گردش اطلاعات و گردش آزاد اطلاعات و جلوگیری از سانسور اطلاعات و تقاضا برای دسترسی آزاد همه به اطلاعات همه بخش هایی از دیتاایسم هستند. البته جمله آخر کتاب این است که این مطالب پیشگویی نیستند چون تاریخ نشان داده انسان هیچوقت پیشگوی خوبی نبوده و تنها فرضیاتی هستند که ممکن است رخ دهند و شاید هم بشریت کلا مسیر دیگری انتخاب کند.

میزان پذیرش

این کتاب به بیش از بیست زبان ترجمه شده و همچنین در لیست کتاب‌های برتر نشریه تایم آمده‌است.

به گزارش حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، ایوب دهقان کار مشاور معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از لغو مجوز نشر کتاب‌های انسان خردمند و انسان خداگونه، نوشته یووال نوح هراری نویسنده اسرائیلی خبرداد.

مشاور معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: این کتب از سراسر کشور جمع آوری خواهد شد. گفتنی است در پاییز 1398 این کتاب از کتاب فروشی های مجازی نیز حذف گردید.